Obezite ve istemsiz kilo artışının karşısında zayıflama ilaçlarının kullanımı yaygınlaştı. Bunu çözüm olup olmadığına ilişkin Evrim Ağacı’nda bir yazı yayınladı.
Obezite, günümüzde giderek yaygınlaşan, önemli bir sorun haline gelmiş durumda. Sağlık otoriteleri tarafından ilerleyen yıllarda obezitenin ve obeziteye bağlı hastalıkların, sigara ve kanserden ölüm vakalarını geçerek birincil ölüm nedeni olacağı belirtilmekte.
Yine aynı otoritelerin çoğu, obezite ve istemsiz kilo artışının çözümü olarak sağlıklı beslenme ve düzenli egzersiz yapma göstermesine karşın, kullanımı kolay olduğu için çoğu insan tarafından ilaç firmalarının ürettiği ve doğrudan ya da dolaylı olarak vücudun besini kullanma mekanizmasına etki ederek kilo kaybı sağlayan ilaçlar tercih edilmektedir. Gelin bu ilaçların etken maddelerine ve nasıl çalıştıklarına hep birlikte bakalım.
KİLO VERME İLAÇLARINDA EN ÇOK KULLANILAN ETKEN MADDELER VE ÇALIŞMA PRENSİPLERİ
Kafein çayda, kahvede ve çikolatada doğal olarak bulunan bir uyarıcıdır. Metabolizmayı uyardığı ve yağ yakımını hızlandırdığı için birçok besin takviyesinde kilo kaybı için kullanılmaktadır. 2012 yılında 76 obez yetişkin üzerinde yapılan bir çalışmaya göre yüksek düzeyde kafein tüketenlerin, düşük düzeyde tüketenlere göre yağ kütlelerinin ve ortalama kilolarının daha çok azaldığı tespit edilmiştir. Ancak fazla kafein tüketiminin sinirlilik, kalp atım hızında artma ve kalp ritminde düzensizlik ve uyku problemleri gibi rahatsızlıklara yol açmaktadır.
Glukomannan bir tür çözünebilir diyet lifidir. Bağırsaklardaki suyu emerek vücuda geri kazandırır ve tokluk sağlar. Bu sayede insanların daha az yemesini ve kilo vermesini sağlar. 2005 yılında 176 fazla kilolu insan üzerinde yapılan bir çalışmaya göre glukomannanın sağlıklı bir şekilde kilo verdirdiği iddia edilmiştir. Ancak 2014 yılında yapılan bir diğer çalışmada glukomannanın kilo verdirdiğine dair anlamlı bir kanıt bulunamamıştır. Düzenli olarak glukomannan tüketimi gaz, diyare ve mide krampları gibi sindirim problemlerine yol açabilir.
Garcinia cambogia (modern taksonomiismiyle Garcinia gummi-gutta) bitkisinin meyvelerinin içinde, kilo verdirdiği düşünülen hidroksisitrik asit bulunur. Hidroksisitrik asit yağ depolanmasını önlediği ve egzersiz performansını arttırdığı için kullanılmaktadır. Aynı zamanda egzersiz sırasında kaslarda depolanan enerjinin de kullanılmasını önlediği düşünülmektedir. Garcinia gummi-gutta meyvesinin böyle bir etkisi olduğunu kanıtlayan uzun süreli bir klinik çalışma yoktur. Ayrıca yapılan çalışmaların raporları da günlük tüketilen miktarın 2800 miligramı geçmemesini önermektedir.
Pirüvik asit, vücutta glikozun parçalanması ile açığa çıkan bir moleküldür. Amerika Ulusal Sağlık Enstitüsü (National Institute of Health) tarafından yağların yıkılmasına ve metabolizmanın hızlanmasına yardım edebileceği söylense de henüz yeterince araştırma yapılmamıştır ve sonuçlar kesin değildir. Pirüvik asit, gaz ve şişkinlik gibi yan etkilere sahiptir.
Kafein ve kateşin içeriğinden dolayı sık kullanılmaktadır. Metabolizmayı hızlandırdığı ve yağ yakımını sağladığı çalışmalarca gösterilmiştir, ancak daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Kilo alımına bağlı sağlık sorunlarının artış göstermesiyle pazar paylarını genişleten ilaç firmaları tarafından piyasaya sürülmüş binlerce zayıflama ilacı vardır. Ancak bu ilaçlardan sadece 5 tanesi Gıda ve İlaç İdaresi (FDA) tarafından onaylanmıştır. FDA, besinlerin ve ilaçların uzun yıllar klinik araştırmalarını yaparak söz konusu maddenin kullanım onayını vermekte veya piyasadan çekmektedir. FDA onayını alan ilaçlar şu şekildedir:
Orlistat bir lipaz inhiibitörüdür. Lipaz yağ asitlerinin parçalanmasını sağlayan bir enzimdir. Parçalanan yağlar bağırsaklardan emilir. Orlistat, lipaz enzimini engelleyerek yağ asitlerinin %30 daha az emilmesini sağlar ve bu şekilde kilo kaybına yardımcı olur. 60 mg Orlistat’ın piyasa adı Alli, 120 mg Orlistat’ın piyasa adı Xenical’dır. Xenical 1999’da, Alli ise 2007’de FDA onayını almıştır. İlacın yan etkisi olarak yağlı yiyecekler yedikten sonra diyare görülmesi sayılabilir. 2010 yılında FDA tarafından ilacın karaciğer yetersizliğine yol açabileceği belirtilmiştir. Ama onay geri çekilmemiştir ve ilacın prospektüsü değiştirilerek satılmaya devam edilmiştir.
Qsymia, FDA onaylı iki ilacın kombinasyonu ile oluşturulmuş bir ilaçtır. Bu ilaçlardan biri fentermindir, diğeri ise topiramattır. Fentermin, atipik bir amfetamin analogudur ve merkezi sinir sisteminde noradrenalin ile çekişmeye girerek iştahı baskılar. Bu yüzden kısa dönemde kilo kaybı sağlayan bu kimyasal 1959 yılında FDA onayı almıştır. Topiramat ise hastalık nöbetlerini engelleyen bir migren ilacıdır ve 2004 yılında FDA onayı almıştır. Bu ilacı kullanan hastalar tedavileri boyunca kilo kaybettiklerini rapor etmiştir. Ancak topiramatın nasıl bir etki göstererek kilo kaybına neden olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Bunun üzerine fentermin ve topiramat isimli iki kimyasal birleştirilerek Qsymia adında bir ilaç üretilmiştir ve 2012 yılında FDA onayını almıştır. Ancak bu kısıtlı bir onaydır. Göz tansiyonu, hipertiroidizm ya da daha önceden kalp krizi ya da inme yaşamış bireylerin ve hamileleri bu ilacı kullanması önerilmez.
Lorcaserin, beyindeki serotonin 2C reseptörünü aktive ederek iştahı baskılamaktadır. Bu yüzden 2012 yılında onay almıştır. Serotonin 2C reseptörü için seçici olduğundan kalp ritmini bozma gibi zararlı etkileri görülmez. Ancak yine de besin alımını ciddi ölçüde etkilediği için diyabetli bireyler ilacı kullanırken sürekli takip edilmelidir. Kreatinin klirensi de dakikada 30 mililitreden az olan insanların ve hamilelerin kullanımı önerilmez. En sık görülen yan etkileri ağız kuruluğu, baş dönmesi, uyuşukluk, baş ağrısı ve şişkinlik gibi gastrointestinal problemlerdir.
Bu ilaç naltrekson ve bupropiyon adlı iki ilacın kombinasyonundan oluşmaktadır. Contrave, 2014 yılında onaylanmıştır. Naltrekson bir opioid yani uyuşturucu madde antagonistidir. Alkol ve madde bağımlılıklarının tedavisinde kullanılır. Bupropiyon ise bir dopamin-noradrenalin geri emilim inhibitörüdür. Depresyonda ve sigarayı bırakma tedavisinde kullanılır. Bu iki ilacın kombinasyonu ile oluşturulan Contrave ise beyinde hem hipotalamusa (iştah merkezine) hem de mezolimbik dopamin döngüsüne (ödül merkezi) etki ederek besin alımını düzenler ve kilo kaybı sağlar. Bu ilaç kontrol edilemeyen hipertansiyonu olan, nöbetli hastalığa sahip olan ve son evre böbrek yetmezliği olan hastalarda ya da hamilelerde kontraendikasyonlara sebep olabilmektedir.
Liraglutid, daha önceden Victoza adı ile FDA onayı almış bir tip-2 diyabet ilacıdır. Ancak kilo verdirme etkisi sebebiyle 2014 yılında yüksek dozda Saxenda piyasa adı ile obezite tedavisi için FDA onayı almıştır. Liraglutid bir glukagon-benzeri peptid-1 resöptörü agonistidir, yani uyarıcısıdır. Bu, glikoza bağlı insülin salınımını uyarır ve postprandiyal glukagonun düzenlemesine, mide başalmasının yavaşlatılmasına ve besin alımının düzenlenmesine yol açarak kilo kaybı sağlar. En sık görülen yan etkileri bulantı-kusma, diyare ve hipoglisemidir.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), beden-kütle indeksi 30 kg/m2‘nin üzerinde olan bireylerin genellikle obez olarak tanımlanabileceğini söylüyor. Genellikle denmesinin amacı obezite tanımının kişinin başka ölçümlerine de bağlı olmasıdır. Zayıflama ilaçlarının hiçbiri obeziteyi veya ihtimalini ortadan kaldırmaz.Obezite komplike bir sendrom olduğundan, sadece hayat tarzı değişikliklerinden fayda görülmediği zamanlarda kullanılması önerilmektedir. Ayrıca bu ilaçlar vücudun metabolizmasına etki ettiğinden ve kontraendikasyonlara yol açabileceğinden hamilelerin kullanması önerilmemektedir.
